MADDE BAĞIMLILIĞINA DİKKAT!

Vücudun bir ya da birden çok işlevini olumsuz yönde etkileyen maddelerin kullanılması, bundan dolayı zarar görüldüğü hâlde bu maddelerin kullanımının bırakılamamasına ‘madde bağımlılığı’ dendiğini belirten Çalışkan, ana hatlarıyla bir bağımlının yaşadıklarını şu şekilde sıraladı; “Her durum ve koşulda maddeyi almak için engellenemeyen bir arzu ve istek duyar. Madde kullanımına ara verdiğinde yoksunluk belirtileri yaşar. Zamanla madde kullanımını ve dozunu arttırır. Zamanının büyük bir dilimini madde arayarak geçirir.”

BAĞIMLILIK YAPICI MADDELER

Çeşitli uyuşturucuların, uyarıcı ve hayal gördüren maddelerin, sigaranın, alkollü içeceklerin, reçete ile alınması gerektiği hâlde doktor kontrolü dışında kullanılan ilaçların, bazı yapıştırıcılar, tiner ve çakmak gazı gibi uçucu maddelerin bağımlılık yapıcı maddeler olduğunu vurgulayan Çalışkan, bir kişinin ne zaman bağımlı sayıldığını ise, “Aşağıdaki durumlardan sadece üçü 12 aylık bir süreç içerisinde görülen kişi bağımlıdır:  Kullanılan madde miktarının, aynı etkiyi sağlamak amacıyla giderek arttırılması. Madde kesildiğinde ya da azaltıldığında fiziksel ve ruhsal yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkması. Madde kullanımını denetlemek ya da bırakmak için gösterilen çabanın sürekli boşa çıkması.”

GENÇLER BAĞIMLILIK YAPICI MADDELERİ NEDEN DENERLER?

Gençlerin bağımlılık yapıcı maddeleri, merak, kendi sınırlarını aşma çabası, asilik, farklı olma dürtüsü, arkadaşlarına uyma, gruptan kopmak istememe, sorunlarını çözebilmek veya unutmak, daha iddialı olmak/görünmek isteğinden dolayı denediğine dikkat çeken Çalışkan, beyin ve madde bağımlılığı hakkında, “Ergen beyni hâlâ gelişmektedir ve her alanı henüz işlevsel değildir. Bu sebeple bağımlılık yapıcı maddelerin gelişmekte olan beyne verdiği zararlar kısa süreli değil, kalıcı olabilir. Beynin biyofizyolojik yapısını göz önünde bulundurduğunuzda madde kullanımı nedeniyle oluşabilecek sorunlar Hipotalamusta ortaya çıkan değişimler ve Temporal (şakak) lobda ortaya çıkan değişimler şeklindedir. Hipotalamusta ortaya çıkan değişimlerde madde, beynin böbreklere suyu emmesi talimatını taşıyan hormonu üretmesini engeller. Vücut daha fazla miktarda suyu atık olarak kaybeder. Beyin için gerekli suyun azalması maddeyi kullananı susuz bırakır. Bu da ertesi gün baş ve vücut ağrıları duyulmasına sebep olur. Temporal (şakak) lobda ortaya çıkan değişimlerde ise kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe bilgi aktarımı karışır. Dolayısıyla madde kullanımı sonrası geçici süre hafıza kaybı yaşanır. Bu durum, ertesi gün kişinin ne yaptığını ya da ne söylediğini hatırlamamasına neden olur.” şeklinde ifadeler kullandı.

BAĞIMLI OLAN KİŞİLERDE NELER OLUR?

Uzm. Dr. Psikiyatr Ufuk Çalışkan, “Bağımlı olan kişilerin kendine güveni azalır. Kendini kontrolü zayıflar. İnsani prensipleri ve değerleri yok olmaya başlar. İdealleri ve geleceği ile ilgili ümitleri yıkılır. Kullandığı maddeler vücudun savunma mekanizmasını yok edip bağışıklık sistemini zayıflatır. AİDS, frengi, verem, hepatit B ve hepatit C, kanser, kangren gibi birçok ölümcül hastalığa kapılma riski artar.” dedi.

BAĞIMLI OLAN KİŞİLER NELER YAPABİLİR?

Bağımlı olan kişilerin neler yapabileceği hakkında da bilgiler veren Çalışkan, kişilerin neler yapabileceği konusunda şu bilgileri sıraladı: “Maddeyi alabilmek için önce mevcut parasını bitirir. Çevresindeki insanların değerli eşyalarını ve paralarını çalmaya başlar. Daha fazla para temin edebilmek için hırsızlık, gasp, yankesicilik vb. suçlara karışır. Suç işlerken yakalanır ve özgürlüğünü kaybeder. Maddenin vücuduna verdiği zarardan dolayı sağlığını ve en sonunda da hayatını kaybeder.”

Madde kullanımına başlamada yaygın gözlenen 5 risk faktörünün, “Bireysel faktörler, akran faktörü, aile faktörü, okul faktörü ve çevresel faktörler” olduğunu açıklayan Çalışkan, söz konusu faktörler hakkında şu bilgileri verdi: “Bireysel Faktörler: Ergenlik algısı ve adaptasyon süreci. Madde kullanımına yönelik algı. Yaşam becerileriyle ilgili sorunlar.  Agresiflik, olumsuz ruh hali, çekingenlik veya dürtüsellik.

Akran Faktörü: Anormal davranışlara yönelmede akran faktörü önemlidir. Başlama, temin etme, devam ettirme…vb. hususlarında akran faktörü önemli işlev görür. Arkadaş grubunda madde kullanımına olumlu bakış bu türden davranışlara yönelimi kolaylaştırır.

Aile Faktörü: Çeşitli travmaların varlığı, aile kontrolünün yetersizliği, ailede madde kullanımının varlığı, çocuğa uygun sınırlar oluşturmamak, çocuğa yönelik ihmal ve istismar.

Okul Faktörü: Okul bağı ve okula bakış açısı zayıf, olumsuz sınıf içi davranışlar, okuldan kaçma davranışının artması, okul yönetiminin kullananlardan oluşan ağları engelleyememesi, disiplin sorunlarına yönelik tedbir alınmaması.

Çevresel Faktörler: Toplumsal olarak maddeler, bağımlılık ve bağımlıya bakış, yasalar ve uygulanabilirlik, ulaşılabilirliğin kolay olduğunun algılanması, yerel yönetimler ve yatırım eksiklikleri, yoksulluk ve işsizlik”

UYUŞTURANLAR, UYARANLAR VE HAYAL GÖRDÜRENLER

Bağımlılık yapıcı maddelerin tütün ve alkol olduğunu belirten Çalışkan, uyuşturanların, afyon, morfin, eroin, metadon ve kodein şeklinde olduğunu; uyaranların, kokain, carck, amfetamin, ecstasy, metamfetamin, captagon olduğunu ve hayal gördürenlerin ise esrar, LSD, GHB, sihirli mantarlar ve herbal spices şeklinde olduğunu ifade etti.

MADDE KULLANIM DAVRANIŞI NASIL ANLAŞILABİLİR?

Çalışkan, gençlerde madde kullanım davranışının nasıl anlaşılabileceğini hakkında ise şu bilgileri aktardığı: “Hislerinizi ve önsezilerinizi dikkate alın. İnsanların kafasını karıştıran üç hususu dikkatle değerlendirin: Güven duyma ve güven duyulma, özel hayat, otonomi (özgür olma, kendi kendini yönetme). Gençle ve sosyal çevresiyle doğru bir iletişim kurun. Madde kullanımı konusunda gencin yanlış yola girmesini engellemeyi temel amaç edinin. Fiziksel değişimleri öğrenip gözlemleyin. Kişisel görünüm, sağlıkla ilgili gözlenebilecek durumlar, kişisel alışkanlıklar ya da eylemler, davranışsal durumla ilgili gözlenebilecek değişimler, okulla ilgili gözlenebilecek durumlar, ev yaşamı ve sosyal çevresi ile ilgili durumlara dikkat edin.”